ŞAH DAMARI DARLIĞI NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Ultrasonografi, Doppler Ultrasonografi
Karotis diğer adıyla Şah damarı hastalıklarının teşhisinde ilk başvurulan görüntüleme yöntemidir. Ses dalgları ile çalışır ve zararlı etkisi bulunmamaktadır. Özellikle kontrast kullanılması yüksek riskli hasta gruplarında tek görüntüleme yöntemi olarak önem kazanmaktadır. Ultrasonografi ile damar duvarı, damar duvarında kalınlaşma, plak görünümü ve darlık oranı değerlendirilir.
Ultrasonografide yapılan değerlendirmeye ilave olarak Doppler ultrasonografi ile renk kodunda damar akımı değerlendirilerek darlık düzeyi daha net belirlenir. Darlık düzeyinin ciddiyetinin ortaya konmasında hız değerlerine bakılarak değerlendirme yapılır. Ultrasonografi, Dopoler ultrasonografi bulguları ile birlikte plak natürü, plağın yol açtığı darlık oranı ve hız değerlerinde artış olarak saptanan hemodinamik değişiklikler birarada değerlendirilerek net karar verilir.
Karotis ya da şah damarı hastalıklarının taramasında ulltasonografi normal olduğu taktirde çoğunlukla daha ileri değerlendirmeye gereksinim duyulmaz. Ancak ultrasonografi şah damarının sadece boyun kesimindeki kısmını değerlendirmede yeterlidir. Ultrasonografide şah damarı normal olan hastada kalp hastalığı da bulunmadığı taktirde beyin MR' ında emboli bulgusu bulunduğunda iç karotisin değerlendirilmesi amacıyla BT anjiografi ya da MR anjiografi yapılabilir.
Ultrasonografi uygulayan hekimin tecrübesine bağımlıdır. Bu nedenle duyarlılık ve seçicilik düzeyleri çok yüksek değlldir. Ultrasonografide lezyon saptanan hastanın bulguları kritik düzeyde olduğu taktirde mutlaka BT anjigorafi ya da MR anjiografide yapılarak ultrasonografi bulguları doğrulanır.
Ultrasonografi incelemesinde sol şah damarında diğer adıyla ana karotis atardamarından başlayıp iç (internal) karotise uzanan yoğun kireç içerikli plaka bağlı damarda darlık
Doppler Ultrasonografide damar darlıklarını gösteren hız değerleri ölçümleri yapılır. Darlık öncesi sol ana karotis yani şah damarında normal akım hızları (84.3 cm/sn) izlenmektedir (SOL), darlık düzeyi ve sonrasında sol iç (internal) karotis atardamarında darlığa bağlı olarak hız değerlerinde ileri derecede artış (232 cm/sn) izlenmektedir (SOL).
Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (BT Anjiyografi)
Bilgisayarlı tomografi anjiografi ultrasonografide kritik darlık saptanan hastalarda uygulanır. Özellikle kireçlenmeyi göstermesi önemli bir avantajıdır. Yüksek doğruluk oranlarına sahip olması, hızlı görüntüleme yöntemi olması ve hastanın kolay tolare etmesi diğer avantajlarıdır.
Dezavantajları radyasyon içermesi, böbreklere zararlı olabilecek kontrast madde kullanılması ve yoğun kireçlenme gösteren damarlarda darlık oranın gösterilmesinde yanılgılara yol açmasıdır.
Bilgisayarlı tomografi anjiografisi (BT anjiografi), sol iç (internal) karotis - şah damarının tıkanıklığı (soldaki imaj, kırmız ok), sağ iç karotis - şah damarında darlık (sağdaki imaj, mavi ok)
Manyetik Rezonans Anjiyografi (MR Anjiyografi)
BT Anjiografi gibi ultrasonografide kritik darlık saptanan hastalarda ikinci yöntem olarak kullanılır. Yüksek doğruluk oranlarına sahiptir. En önemli avantajı karotis MR anjiografi yapılırken beyin MR' ının da aynı anda çekilmesi ve zaman kaybedilmemesidir. Kemik yapıların yoğun olduğu iç karotis damarları da BT' ye göre yüksek doğrulukla değerlendirilir.
Dezavantajları uzun işlem süresi, kontrast madde kullanılması, darlıkların olduklarından daha yüksek dereceli görünmesi, kalp pili bulunan hastalarda uygulanamaması, kalsifikasyonları yani damar kireçlenmesini göstermemesidir.
MR anjigorafi imajları. Sol üst ve sol alt imajlarda sağ iç karotis atardamarın tıkanıklığa bağlı görünmediği, sağdaki imajda ise sol şah damarında ise mavi okla gösterilen darlık izlenmektedir.
Dijital Substraksiyon Anjiyografi, Kateter Anjiyografi
Şah damarı darlıklarının gösterilmesinde altın yöntem olarak yukarıdaki teknikler yeterli olmadığında ya da uygulanamadığında kullanılır. Kesin tanı konur ve darlık düzeyi yüksek doğrulukla değerlendirilir. Gereğinde anjiografi ile birlikte direkt tedavi de uygulanabilir.
Dezavantajları invaziv bir işlem olması yani kasık atardamarından girilerek kateter yardımı ile yapılması ve diğer işlemlere göre daha yüksek risk taşıması, böbreğe zararlı olabilecek kontrast madde kullanılması, hastanın işlemden sonra en az 6 saat takip edilme zorunluluğunun bulunmasıdır.
Karotis ya da Şah damarı anjiografisinde damar darlığı görülmektedir.